ERASMUS KA210 MESLEKİ EĞİTİM PROJESİ

“ORGAN NAKİLLERİNDE VE HASTALARINDA MEZENKİMAL KÖK HÜCRELERİN POTANSİYEL KULLANIMINA İLİŞKİN MESLEKİ YETERLİLİKLERİN GELİŞTİRİLMESİ”

 

 

Böbrek hastalığı, yaygın bir küresel sağlık sorunudur. Dünya Sağlık Örgütü, dünya çapında yılda 5 ila 10 milyon insanın böbrek hastalıklarından dolayı öldüğünü bildirmiştir. 2040 yılına kadar, kronik böbrek hastalıklarının dünya çapında beşinci ölüm nedeni olacağı tahmin etmektedir.  Bugüne kadar, böbrek hastalıklarının tıbbi tedavisinde mevcut rutin çoklu ilaç tedavileri yalnızca hastalığın ilerlemesini geciktirmiştir.  Kronik böbrek hastalarının ömrünü uzatmaya yönelik mevcut terapötik tedaviler, böbrek replasman tedavisi, diyaliz veya organ nakli ile sınırlıdır. Diyaliz tedavisinin yüksek tıbbi maliyeti ve hastaların yaşam kalitesini de tehlikeye atması nedeniyle, diyaliz ideal bir çözüm değildir. Bunun başlıca nedeni, diyalizin tüm böbrek fonksiyonlarını yerine getirememesidir. Organ donörlerinin azlığı ve potansiyel organ reddi riskleri, böbrek nakli uygulamalarını sınırlandırmaktadır. Bu sebeplerden dolayı, tıp araştırmacılarının böbrek hastalığı olan hastaların yaşam kalitesini iyileştirmek ve potansiyel olarak böbrek hastalığını iyileştirmek, tersine çevirmek veya hafifletmek için yeni terapötikleri keşfetmeleri çok önemlidir.

Kök hücreler, kendi kendini yenileyebilen ve çeşitli hücrelere farklılaşabilen hücreler olarak tanımlanır. Ayrıca, kök hücreler hücresel plastisiteye sahiptir ve in vitro olarak kolayca genişler. Kök hücreler kardiyak, nöron, immünolojik ve böbrek hastalıklarının tedavisinde kapsamlı bir şekilde araştırılmıştır. Bazı ülkelerde, belirli hastalıklar için kurumlar tarafından onaylanmış ticari ürünler olarak temin edilebilen mezenkimal kök hücrelere dayalı kök hücre tedavileri vardır.

Organ naklinden sonra, organ fonksiyon bozukluğu klinik bir sendromdur, alıcı ile donör arasında antijen uyumsuzluğu olduğunda gelişir. Organ naklinde, mezenkimal kök hücreler immün düzenleyici kapasiteleri nedeniyle kullanılmaktadır. Bu alanda mezenkimal kök hücrelerin kullanımı için hedef; akut böbrek hasarı veya kronik böbrek hastalığı nedeniyle takip edilen hastalar ve son dönem böbrek yetmezliği sebebiyle böbrek nakli olmuş hastalardır.

Bugüne kadar dünya çapında yürütülen, tamamlanmış veya devam etmekte olan 600'den fazla klinik araştırma, ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü veri tabanında (ClinicalTrials.gov) bildirildiği gibi mezenkimal kök hücre kullanımını içermektedir. Bunlardan 30'u böbrekle ilgili hastalıkları tedavi etmek için mezenkimal kök hücreleri kullanıyor ve bunlardan 9'u geçen yıl içinde başlamıştır.

İKÇÜ Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AD olarak transplantasyon immünolojisi alanında uzun yıllardır çalışmalarımız devam ederken lisansüstü eğitimlerde temel çalışma alanlarımızdan birisi bu çerçevededir. İKÇÜ Balatçık kampüsümüzdeki Hücre Doku Organ Nakli merkezinde konu ile ilgili araştırmalarımız devam etmektedir. Bu bağlamda 2022 yılında Ulusal Ajans aracılığıyla Erasmus K210 Mesleki Eğitim Projesine başvurduk ve Ekim 2022 tarihinde projemizin Erasmus tarafından ülkemizde desteklenen 4 projeden birisi olmuştur. Önerdiğimiz projeyle organ nakli ve mezenkimal kök hücre çalışma konularına uygun lisansüstü eğitim, araştırma ve uygulama faaliyetleri ile mesleki eğitim hizmeti vermek ve öğretim elemanı değişimi uygulamaları ile bilgi transferi yapmak amaçlanmıştır.

 

K210 FAALİYETLERİ

 

I. ERASMUS MC TRANSPLANT ENSTİTÜ ZİYARETİ

Bu proje kapsamında 20-25 Mart 2022 tarihinde Rotterdam’daki Erasmus Üniversitesi Erasmus MC Transplant Enstitüsüne ziyarette bulunduk. Erasmus Üniversitesinde Prof. Dr. Carla Baan koordinatörlüğünde mezenkimal kök hücrelerin ve solid organ transplantasyonları temelinde eğitimler alındı. Ziyaret kapsamında alınan eğitimler şu şekildedir:

 

 

1. Erasmus Transplant Enstitü Tanıtımı

Enstitü ömür boyu bir graft bir donör prensibi üzerine dayalı bir birimdir. Burada en önemli hedef, grefti korumak ve en doğru transplantasyonu yapmaktır. Bu organ transplantasyonu birimi, hepatoloji, nefroloji, kardiyoloji, pulmonoloji, anestezi, yoğun bakım, cerrahi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlarının bir arada çalıştığı özgün bir birimdir. Bu birliktelik sonucunda her bir hasta için kişiselleştirilmiş bir bakım sağlamaktadırlar. Günümüzde uzmanlar böbrek hastaları için korona virüs aşısı, nakil sonrası diyabet, enfeksiyon ve donör organ reddi gibi durumları belirleyebilecek bir elektronik burun geliştirilmesi ve donör organın sağlığının ve kalitesinin arttırılması için yeni teknikler üzerine çalışmaktadır.

2. Mezenkimal kök hücrelerin geçmişte kullanımları ve bu kullanımlar baz alınarak gelecekteki Mezenkimal kök hücre tedavilerinin öneminin tartışılması

Mezenkimal kök hücreleri ve bu hücrelerden salınan ekstrasellüler veziküllerin regülatör ve rejeneratif özelliklerinden dolayı immünsupresif tedavi amacıyla kullanımının birçok hastalığın tedavisinde ümit verici olduğu görülmektedir. Bu kapsamda merkez ziyaretinin ilk sunumu olan Dr. Martin Hoogduijn ve ekibinin çalışmaları dinlendi.

Martin Hoogduijn, phD.

Sunum Başlığı: The past and future of MSC cell therapy 

 

3. Erasmus KA-220 Projesi Sunumu

Yükseköğretim Alanında İşbirliği Ortaklığını kapsayan Erasmus KA-220 Projesi hakkında bilgiler verildi. Gelecek dönem projelerinin önemi tartışıldı. 

 

4. Mezenkimal kök hücre elde edilmesi ve Flow Sitometride karakterizasyonunun yapılması

Farklı kaynaklardan Mezenkimal kök hücrelerin izolasyonu yapılabilmektedir. Elde edilen hücre popülasyonun kimliğinin belirlenmesi de çalışmanın önemli basamaklarındandır.  Bu amaçla flow sitometri kullanılarak mezenkimal kök hücrelerin karakterizasyonu yapılmaktadır. Merkez ziyaretinde bu konular ile ilgili bilgi ve uygulamalı eğitimler alındı.

5. İndüklenmiş pluripotent kök hücrelerden (iPSC) böbrek ve karaciğer organoidlerinin eldesi

Merkezde allojenik nakillerin dışında organoid eldesi ile ilgili çalışmalar hakkında bilgi verildi. Kök hücre kaynaklarından birisi de indüklenmiş (iPSC)’lerdir. Erasmus MC Transplant Enstitüsü’nde iPSC’ler kullanılarak, dışarıdan bir takım faktörlerin eklenmesi ile böbrek ve karaciğer dokusundaki hücreleri içeren organoidler elde edilmiştir.

 

6. Imagine Flow cytometry ile rejeksiyonlu hastada ekzosomlarda kullanılarak donör spesifik antikorların tespiti.

Son yıllarda tüm dünyada nakil sonrası graftın takibinde biyomarker arayışları devam etmektedir. Ekstrasellüler veziküller bu alanda dikkati çeken çalışma alanlarından birisidir. Erasmus MC Transplant Enstitüsünde hasta kanında exozomlar belirlenerek, bu veziküllere bağlanan donöre spesifik HLA antikorları saptanmaktadır.

 

7. Xenotransplantasyon için organın hücresizleştirilip doku remodeling yapılması

Organ yetmezliği olan hasta sayısı artarken organ bulmaktaki güçlükler araştırmacıları yeni organ kaynakları bulmaya yönlendirmiştir. Hepatoloji laboratuvarı ziyaretimizde, domuz karaciğeri hücresizleştirilmesi hakkında bilgi verilmiştir.  Karaciğer iskelesinin hasta hücreleri ile kaplanarak karaciğer graftı olarak kullanımı konusundaki araştırmalar devam etmektedir.

8. Organ nakli kliniğinin ziyareti ve çalışmalarla ilgili bilgilerin alınması 

Bu ziyarette organ kısıtlılığı nedeniyle tek organ tek nakil anlayışı üzerinde durulmuş, bunun temelinde çok deneyimli, özverili araştırmalara açık her branştan uzmanın bulunduğu bir konsultan ekip ile çalışmanın önemi vurgulanmıştır. Hastaların nakil sonrası dönemde izlemi ile ilgili bilgilendirme yapılmıştır. Nakil olan hastaların hastanede kalma sürelerinin azaltılması ve konforlu bir şekilde yaşamlarına devam etmelerinde konsultan ekibin önemi vurgulanmıştır.

 

 

Organ nakli kliniğinin tanıtımı yapıldıktan sonra. Dr Karin Boer’in sunumu dinlendi. Organ nakli hastalarının klinik takibinde biyomarker arayışları başlıklı sunumunda özellikle sürekli immünterapi alan organ nakli olan hastalarının hastane ortamına girmeden evde hizmet verecek şartların oluşturulması konusunu vurgulamıştır.

*Dr. Karin Boer 

Sunum başlığı: Biomarker

9. Gün Sonu Toplantısı

Her bir eğitim gününün sonunda proje yöneticileri ile günün değerlendirilmesi yapıldı.

10. Proje Kapsamında Gerçekleştirilen Sosyal Etkinlikler

 

 

II. İTALYA SASSARİ ÜNİVERSİTESİ BİYOMEDİKAL BİLİMLER BÖLÜMÜ ZİYARETİ

Bu proje kapsamında 16-20 Mayıs 2023 tarihinde İtalya’daki Sassari Üniversitesi’ne ziyarette bulunduk. Sassari Üniversitesinde Prof. Dr. Margherita Maouli koordinatörlüğünde Mezenkimal kök hücrelerin araştırmalarda kullanımına yönelik eğitimler alındı.

Ziyaret kapsamında alınan eğitimler şu şekildedir:

1. Mezenkimal kök hücrelerin farklı kaynaklardan izolasyonu

Umbilikal kord, yağ dokusu ve deri biyopsisinden Mezenkimal kök hücre izolasyonu yapılabilmektedir. Mezenkimal kök hücrelerin üretiminin farklı kaynaklardan elde edilmesi aşamasında, kaynağa göre farklı yöntem basamakları kullanılmaktadır. Kültür basamaklarında dikkat edilmesi gereken noktalar, elde edilecek hücrelerin karakterizasyonunun yapılması, hücrelerin saklanması aşamaları sonraki planlanan çalışmalar açısından son derece önemlidir.

 

2. Biyoreaktör cihazının çalışma prensibinin izlenmesi

Biyoreaktör cihazı farklı hücrelerin bir arada kültüre edilmesine ve hücre ortamlarının sirkülasyonuna izin veren bir cihazdır. Özellikle merkezde deri hücre modellemesi yapılırken kullanılan biyoreaktör cihazı, Mezenkimal kök hücre, keratinosit ve fibroblastların birlikte kültürlenmesi aşamasında kullanılmaktadır.

3. Sassari Üniversitesi Biyomedikal Bilimler bölümünde eğitim alan doktora öğrencilerinin tez çalışmalarının sunumu

 Biyomedikal Bilimler bölümünde eğitim alan doktora öğrencilerinin tez çalışmaları sunuldu.

Sunum yapan doktora öğrencilerinin elde ettikleri veriler karşılıklı olarak tartışıldı.

*Doktora öğrencisi:  Renzo PALA (University of Sassari)

Sunum Başlığı: “Mesenchymal Stem Cell Behavior under Microgravity: From Stress Response to a Premature Senescence”

*Doktora Öğrencisi:  Fikriye Fulya KAVAK (University of Izmir Katip Celebi)

Sunum Başlığı: “Protective Effect of Natural Compounds on Stem Cell Aging in a Dynamic Cell Culture Model”

*Doktora Öğrencisi:  Aleksei PASHCHENKO (University of Sassari/ University of Charles)

Sunum Başlığı: “Functionalized Nanomaterials in Theragnostic”

4. Proje Kapsamında "Transplantasyon İmmünolojisi" dersinin Verilmesi 

Proje kapsamında Prof. Dr. İbrahim Pirim tarafından Sassari Üniversitesi öğrencilere Transplantasyon İmmünolojisi konulu ders verildi.

5. Porto Conte Ricerche Center Ziyareti

Porto Conte Ricerche, Sardinya Bilim ve Teknoloji Parkı'nın 15 yılı aşkın bir süredir hizmet veren en önemli merkezlerinden biridir. Biyobelirteç keşfi, teşhis sistemleri, beslenme ve sağlığa uygulanan biyoteknolojiler alanında aktif olarak hizmet veren bir merkezdir. Merkez endüstriyel araştırma ve deneysel geliştirme faaliyetleri yoluyla üretim sistemlerinde yenilik yapan şirketlere yüksek teknoloji hizmetleri geliştirmekte ve sunmaktadır. İnovasyon, araştırma ve eğitim faaliyetleri, bölgesel katkılarla ve diğer bölgesel, ulusal ve yabancı araştırma merkezleriyle bakanlık ve toplum ağ programlarına katılımla mümkün olmaktadır. Porto Conte Ricerche, tıp ve veterinerlik uygulamaları için yeni teşhis ve izleme sistemleri oluşturmanın yanı sıra gıda üretimlerinin orijinalliğini ve kalitesini (Foodomics) sağlamayı amaçlayan teknolojiler geliştirmektedir.                        

Yapılan ziyarette Porto Conte Ricerche merkezinin tüm laboratuvarları ile ilişkili tanıtım yapıldıktan sonra merkezin endüstriyel araştırma ve deneysel geliştirme ürünleri, disiplinler arası ve sektörler arası teknolojik alanlarına yönelik yapılan çalışmaları (HIV mRNA kiti elde edilmesi, Pestisitlerin yapay zeka kullanımı, organofosfatların tespiti için hızlı tanı kiti, Cerrahi iplikler yerine örümcek ağından yapılan ipek ipliklerin kullanımı, Raman mikroskobunun çalışma prensibi ve kullandıkları alanlar)  doktora öğrencileri tarafından sunuldu.

 

6. Proje Kapsamında Gerçekleştirilen Sosyal Etkinlikler

III. TÜRKİYE İZMİR KATİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ ZİYARETİ PROGRAMI